Монполимет группийн Тосон үйлдвэр үйл ажиллагаа явуулсан талбайдаа ногоон “ул мөр” үлдээж байна. Тэдний хувьд уул уурхайн ажил олборлолтоор дуусдаггүй, харин нөхөн сэргээлт хийж дуусахад уул уурхайн ажил хамт дуусах учиртай хэмээн үзэж, олборлолт эхэлсэн цагаас нөхөн сэргээлт хийсээр иржээ. Үүнийхээ үр дүнд 23 удаагийн Тэргүүний нөхөн сэргээгч уурхайгаар шалгараад буй. Өнгөрсөн 30 гаруй жилийн хугацаанд Тосон үйлдвэр 1000 гаруй га талбайд олборлолт хийснээс 90 хувьд нь техникийн нөхөн сэргээлт, 60 хувьд нь биологийн нөхөн сэргээлт хийжээ.

Биологийн нөхөн сэргээлтээр Төв аймгийн Заамар сум болон Булган аймгийн Бүрэгхангай сумын нутагт олон төрлийн мод бүхий ногоон төгөл, олон наст ургамалтай малын бэлчээр, цэвэр уст Тосон нуурыг бий болгоод байна. Хүний гараар бүтсэн боловч байгалийн унаган мэт дүр төрхөө хэдийн олсон үзэсгэлэнт Тосон нуур, ойн төглийг үзэж сонирхох гэсэн нутгийн иргэд төдийгүй аялагчдын хөл эндээс тасрахаа байжээ. 

Тосон нуурын эрэг дээр очиход чийглэг, сэрүүн уур амьсгал угтах нь бүгчим халуунд нэн таатай. Энд дэгдээхийгээ дагуулсан хун, галуу, ангир, дэглий зэрэг олон төрлийн усны шувууд, ундаалж, бэлчээрлэх мал сүргийг харж болно. Тосон нуурыг Монполимет групп уурхайн нөхөн сэргээлтийн хүрээнд байгуулж одоогоор 16 га талбайг хамарч байна. 2011 онд Монгол Улсын цэвэр усны нөөцөд албан ёсоор бүртгэн авч, бүс нутгийн мал, амьтан ундаалах нэг цэг болоод байна. 

Нууранд биологийн олон янз байдал хэдийн бүрдэж цурхай, зэвэг, алгана, амарын цулбуурт, мөнгөлөг хэлтэг загас, хясаа зэрэг байх бөгөөд экосистем хэдийн бүрджээ. Цаашлаад цэвэр усны индикатор гэгддэг ондатр байдаг байна. Амрагчдын тав тухтай байдлыг хангаж, амарч тухлах сүүдрэвч, модон сандал, ариун цэврийн байгууламжийг ч бэлджээ. Бэлчээрийн багахан талбайг ч болов хайрлаж, сүйдэхээс сэргийлэн тээврийн хэрэгсэл явах зам харгуйг гаргасан нь тэдний хувьд хийсэн зүйлээ хэрхэн хамгаалж, торддогийг харуулж байлаа. Нууранд байх олон төрөл зүйлийг загасыг агнахаар сүүлийн үед спорт загасчлалын клубүүд, загас агнуур сонирхогчид ихээр ирдэг болсон талаар үйлдвэрийн ажилчид ярьж байв. 

460 мянган мод тарьж, жилд 40 сая кг хүчил төрөгч ялгаруулж байна

 Цөлжилт, газрын доройтолд нөлөөлж байгаа хүчин зүйлийн нэг нь уул уурхай гэж ярьдаг. Харин уул уурхай хариуцлагатай байснаар цөлжилттэй тэмцэхэд өөрсдийн хувь нэмрээ оруулж болдгийг тэд үлгэрлэж байна. Тосон үйлдвэрийн тарьж ургуулсан мод 460 мянга давж, бүс нутгийн хэмжээнд жилд 40 сая кг хүчил төрөгч ялгаруулж, 10 сая кг тоосонцрыг өөртөө шингээн авч буйг тооцоолжээ. Ер нь уул уурхайн шинжлэх ухаан гээд ашиглалт, олборлолт нөхөн сэргээлтийг хослуулах шинжлэх ухаан гэдгийг Монполимет ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Б.Дэлгэр хэлж байсан юм. 

 

Тосон үйлдвэр ойжуулалтын нөхөн сэргээлтдээ нийт 13 төрлийн модыг тарьдаг. Эдгээрийг үрээр болон мөчрөөр үржүүлдэг. Ингэхдээ бүс нутагт тохиромжтой навчит модыг сонгон авч, жилдээ 30 гаруй мянган модыг үржүүлж, тарьдаг байна. Хэдийгээр тэдний тарьж ургуулсан мод 460 гаруй мянга гэж тоологдож байгаа боловч үржүүлж, тарьсан мод нь 1 сая давсан гэдгийг Монполимет ХХК-ийн Байгаль орчин, нөхөн сэргээлтийн албаны /БОНСА/ дарга Т.Октябрь хэлж байлаа. Тухайлбал, 2008 онд бургасан төгөл бий болгож, 10 гаруй жил арчилгаа усалгаа хийсэн боловч малын хөлд сүйджээ. 

Тэд хамгийн оргил үедээ жилд 100 гаруй мянган мод үржүүлсэн. Мөчрөөр тарихдаа хоёр төрлийн улиас, таван төрлийн бургасыг ашиглаж байна. Модны ид ургал эрхтнийг өвөлжихөөс өмнө, тохиромжтой үед тайран авч, хавар тарьж ургуулдаг. Мөчрөөр ургуулж байгаа модыг дунжаар гурван жил тарьж ургуулан, биологийн нөхөн сэргээлтэд ашигладаг. Харин үрээр ургуулж байгаа үед 3-4 жил тарьж шаарддаг гэдгийг хэвж байв.  

 

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн санаачилсан “Тэрбум мод” үндэсний хөдөлгөөнд Монполимет групп хувь нэмрээ оруулна. Ингэхдээ нэг сая мод тарих амлалт өгчээ. Амлалтаа 10 жилийн хугацаанд бодит болгохоор мод үржүүлгийн ажилдаа орсон байна. Мод тарих гэдэг хөрсөнд суулгахаас эхлээд хүүхдээс дутахааргүй арчилгаа, усалгаа шаарддаг. Тиймээс тарих бус ургуулах нь чухал гэдэг уриатайгаар энэ аянд нэгджээ. 

Малд өндөр шим тэжээл өгөх олон наст ургамалыг 300 гаруй га талбайд тарьжээ 

Манай улсын нийт нутаг дэвсгэрийн 76.9 хувьд цөлжилт, газрын доройтол их, бага хэмжээгээр илэрсэн байдаг. Малын тоо толгой жил бүр нэмэгдэж, бэлчээрийн шим тэжээлт ургамал ховордож буй энэ цаг үед Тосон үйлдвэр бэлчээрийн ургамлыг үрээр тарьж байна. Малд өндөр шим тэжээлтэй царгас, ерхөг, согоовор зэрэг бэлчээрийн олон наст ургамлыг 300 гаруй га талбайд тарьж ургуулжээ.

Мөн энэ жилээс Швейцарт ургадаг ховор ургамал, болон Монгол Улсын Улаан номд багтсан ховор ургамлуудыг туршиж эхэлжээ. Цаашид ховор нандин эмийн ургамлыг ч тарихаар туршилт судалгааны ажлуудыг ШУТИС, ХААИС-ийн эрдэмтэн, судлаачидтай хамтран хийж байгаа аж. 

Монполимет группийн хувьд нөхөн сэргээлтийн анх эхлүүлж, жишиг болгон тогтоосон. Компанийн үүсгэн байгуулагчид мэргэжлийн хүмүүс байсан учир ашиглалт, олборлолт нөхөн сэргээлтийг арга билэг мэт хийх ёстой гэсэн зарчим баримталдаг гэдгийг Монполимет ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Б.Дэлгэр онцлон хэлж байлаа. Энэ нь тус байгууллагын гол соёл болон тогтсон гэнэ. Цаашид энэ хийсэн нөхөн сэргээлтийг орон нутгийн өмч болгон шилжүүлнэ гэдгийг хэллээ. 

Драгийн үйлдвэр ашиглалт, олборлолт нөхөн сэргээлтийг зэрэг хийх боломжтой хамгийн эко шийдэл гэв

Дэлхийн дахинд 15 мянга орчим драгийн үйлдвэр үйл ажиллагаа явуулдаг байна.  Харин Монгол Улсын хувьд 10 орчим драг ашиглагдаж байгаа аж. Харин Монполимет групп байгальд ээлтэй эко технологи бүхий 2 драгийн үйлдвэрийн ашиглаж байгаа гэнэ. Монполимет ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Б.Дэлгэр “Драгийн үйлдвэр нь гольдролын ордод ашиглалт, олборлолт хийхэд хамгийн тохиромжтой, байгаль орчны эко шийдэл юм. Өөрөөр хэлбэл, ашиглалт, олборлолт, нөхөн сэргээлтийг нэгэн зэрэг хийдэг. Техникийн нөхөн сэргээлтийн 70-80 хувийг нэгэн зэрэг хийдэг учир хамгийн эко технологи гэдэг. Мөн драгийн үйлдвэр нь 100 хувь цахилгаанаар ажилладаг, ямар нэгэн химийн бодис ашигладаггүй. Олон нийтийн дунд драгийн үйлдвэрийн талаар тодорхой мэдлэг, мэдээлэлгүйн улмаас ташаа ойлголтууд байдаг. Тухайлбал, гол дотор олборлолт явуулдаг, байгаль орчин, гол усанд хортой химийн бодис цутгадаг зэрэг сөрөг мэдээлэл бий. Гэвч ийм боломж байхгүй. Драг нь 8-10 метрийн гүнд өөрийн ажиллах устай орчноо үүсгэж, ашигласан усаа дахин хэрэглэх замаар үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Харин манай Туул голын гүн 1.5-2 метр байдаг. Тиймээс Туул голын усанд үйл ажиллагаа явуулах боломжгүй” гэв. Олон улсад драгийн үйлдвэрийг өргөн ашиглаж байна.  Тухайлбал, Ази номхон далайн бүс нутагт хөгжиж байгаа болон хөгжингүй орнууд Засгийн газартайгаа хамтран үйл ажиллагаандаа драгийг ашиглаж байна. Мөн уул уурхайн салбараас гадна барилга, зам тээвэр, гүүр, далангийн бүтээн байгуулалтад драгийн үйлдвэрийг өргөн ашиглагддаг аж. Англи, Недирланд, Голланд Улсад элсний болон хайрга дайрга, алмазны олборлолт бусад түгээмэл тархацтай олборлолтод ашиглагддаг гэдгийг хэлж байсан юм.

Б.Номин